जगाचा पहिला नकाशा आणि नागोठणे

शिलाहार राजे नागार्जुन याच्या काळात संपन्न अशा कोकणास उतरती कळा लागली व भाऊबंदकीमूळे कदंब नुपती द्वितीय गुहल्लदेव याने कोकणावर हल्ला केला व जनतेचा छ्ळ सुरु केला. पुढे नागार्जुनाचा पुत्र अनंतदेव याने संकटातून देशाची मुक्तता केली. अनंतदेवाचा उल्लेख असलेला फक्त एक ताम्रपट सापडला आहे. ज्यात त्याने आपल्या मंत्र्यांना शुर्पारक, चैमुल्य व नागोठणे या बंदरात करमाफी दिल्याचा उल्लेख आहे.

जगाचा पहिला नकाशा आणि नागोठणे

Marathi Buzz Shop

Marathi Buzz Shop

इ.स. दुसर्‍या शतकात जगाच्या सफरीवर निघालेला ग्रिक भुगोलतज्ञ टॉलेमी जेव्हा भारतात आला तेव्हा महाराष्ट्रात सातवाहनांचे राज्य होते.

या सफरीच्या माध्यमातून त्याने जगाचा एक नकाशा तयार केला होता, ज्यामध्ये तत्कालिन प्रमुख ठिकाणांच्या नोंदी आहेत. टॉलेमीने यावेळी नागोठणे परिसरासही भेट दिली.

नागोठण्याचा उल्लेख तो 'नानागुना रिव्हर' अर्थात 'नागोठणा नदी' अशा अर्थाने करतो...काही अभ्यासकांनी मात्र 'नानागुना' हे 'नाणेघाट' असल्याचे विधान केले आहे जे उचीत नाही.जर ते नाणेघाट असते तर 'नानागुना रिव्हर' असा उल्लेख टॉलेमीने एकदा नव्हे तर दोनदा केलाच नसता. नागोठण्याची खाडी ही पश्चिमेकडून कोकणमार्गे देशावर चालणार्‍या व्यापाराचे एक महत्वाचे केंद्र होती.

माझ्या या दाव्याची पुष्टी प्रसिद्ध भुगोलतज्ञ 'Jean Baptiste Bourguignon d' Anville' हा सुद्धा आपल्या १७५९ सालच्या ग्रंथात करतो. त्याचे विधान पुढीलप्रमाणे..

"Opposite Bombay,” near the continent, are the islands named Caranja, t_overagainst which is the mouth of a river, named Nagotana. Ptolemy makes the criterance of whit he calls Nanaguna in a part like this: It is true indeed, he makes this river come from a very great way in-land, which next to Nerbedah (the Namadas of Ptolemy) would agree better with Tapti, which rises beyond Brampur and emptics itself below Surat, than with Nagotana, which comes from the hills at a little distance from the coast: But Ptolemy is very incorrect in his Geography of India, and guilty of many mistakes: He makes several branches of a river, with particular names and with different mouths, to proceed from Nanaguna on its right side, and approaching towards the sea; and we cannot do better in favour of Ptolemy, than to take these channels for those we see run from Nagotana and Caranja, beyond bacaim and which separate from the continent this narrow trad of land, which makes the ca-shore. - A Geographical Illustration of the Map of India: By Jean Baptiste Bourguignon d' Anville"

शिलाहार राजे नागार्जुन याच्या काळात संपन्न अशा कोकणास उतरती कळा लागली व भाऊबंदकीमूळे कदंब नुपती द्वितीय गुहल्लदेव याने कोकणावर हल्ला केला व जनतेचा छ्ळ सुरु केला. पुढे नागार्जुनाचा पुत्र अनंतदेव याने संकटातून देशाची मुक्तता केली. अनंतदेवाचा उल्लेख असलेला फक्त एक ताम्रपट सापडला आहे. ज्यात त्याने आपल्या मंत्र्यांना शुर्पारक, चैमुल्य व नागोठणे या बंदरात करमाफी दिल्याचा उल्लेख आहे.

महामांडलिक श्रीमदअनंतदेवेन श्रीमद्वलीपवत्तनिय महाप्रधान दुर्ग श्रेष्टी सुत महाप्रधान श्री भाभण श्रेष्टी: तयोर्यत्प्रवहण श्रीस्थानक तथा नागपुर सुप्परिक चेमुल्यादिषू वेलाकुलेषू चतुर्दशसत कुंकणाभ्यतरेषू||

(अर्थ - महामांडलिक श्री अनंतदेवशिलाहार यांचे महाप्रधान दुर्ग श्रेष्टी तथा भाभण श्रेष्टी यांची मालवाहू जहाए ठाणे, नागोठाणे, सोपारा तथा चौल इत्यादी बंदरावर येतील त्यांच्याकडून कोणताही कर घेण्यात येऊ नये)